Астана. 22 тамыз 2025 жыл.
Қазақстанда экологиялық мәселелерді шешудің жаңа кезеңі басталды. «BAYTAQ» жасылдар партиясы Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың тапсырмасына сәйкес «Таза Қазақстан» ұлттық жобасы аясында жаңа экологиялық идеологияны таныстырды.Президент Тоқаев экологияны елдің басты стратегиялық басымдығы деп атап: «Экология — бұл шеткері мәселе емес, еліміздің тұрақтылығы, өмір сапасы мен болашағының негізгі негізі», – деген болатын.
Бұл жолғы бастама экологияны тек табиғатты қорғау саласы ретінде емес, ұлттық идеология мен мемлекеттің даму бағытының өзегіне айналдыруды көздейді.
Неліктен жаңа идеология қажет?
Соңғы жылдары Қазақстанда экологиялық проблемалар халықтың денсаулығына және өмір сапасына тікелей әсер етіп отыр:
• Ірі қалаларда ауа сапасы нормадан бірнеше есе жоғары;
• Қалдықтарды қайта өңдеу үлесі дамыған елдермен салыстырғанда өте төмен;
• Таза су тапшылығы өңірлік деңгейде күрделене түскен.
Денсаулық дабылы:
Соңғы 10 жыл ішінде Қазақстанда онкологиялық аурулардың көрсеткіші үш есеге артты. Бүгінгі таңда 350 мыңға жуық адам онкологиялық есепте тұр. Жыл сайын науқастар саны 5–6%-ға өсіп келеді.
Ең жоғары өлім-жітім Ақтау, Атырау, Ақтөбе, Өскемен, Семей, Қарағанды және Павлодар қалаларында тіркелуде — бұл аймақтар еліміздің ірі өндірістік және ресурстарды өңдеу орталықтары.
Мұның басты себебі – өндірістік кәсіпорындардан шығатын зиянды заттар мен қалдықтарды көму. «BAYTAQ» жасылдар партиясы жүргізген зерттеулер атмосфералық ауаның ластануы мен халықтың онкологиялық, аллергиялық және жүрек-қантамыр аурулары арасында тікелей байланыс бар екенін көрсетті.
20 жылда өзгеріс жоқ:
2003–2024 жылдар аралығында стационарлық көздерден шығатын зиянды газдарды тазарту деңгейі небәрі 0–3% шамасында қалып қойған. Яғни 20 жылдан астам уақыт ішінде нақты өзгеріс болмаған.
Қалдықтарды өңдеу көлемі де төмендеп отыр: егер 2003 жылы 38% болса, 2024 жылы бар болғаны 30%-ды құраған.
Жаңа идеологияның басты бағыттары
- Халық денсаулығына басымдық. Экология тек табиғатты қорғау емес, әрбір қазақстандықтың денсаулығы мен өмір ұзақтығына әсер етеді.
- Ашықтық және қоғамның сенімі. Экологиялық мониторинг пен кәсіпорындардың әсерін көрсететін ұлттық онлайн-портал құрылады.
- Децентрализация және қоғамдық бақылау. Әр өңірде экологиялық кеңестер мен еріктілер қозғалысы құрылады.
- Экономика мен бизнеске жаңа талап. І класты кәсіпорындар үшін міндетті экологиялық аудит енгізіледі. Ал экологиялық жобаларды қаржыландыру үшін “жасыл облигациялар” және қоғамдық экобокстар іске қосылады.
Институционалдық өзгерістер
Жаңа экологиялық идеология Президент Жарлығы мен мемлекеттік бағдарлама арқылы жүзеге асады.
• Ұлттық экологиялық агенттік құрылады;
• Экологиялық және Су кодекстері жаңартылады;
• Экологиялық төлемдер тікелей нақты жобаларды қаржыландыруға жұмсалады;
• Әкімдердің жұмысы экологиялық KPI көрсеткіштерімен бағаланады.
Экология саласындағы сын
Сарапшылардың айтуынша, ҚР Экология министрлігі қоршаған ортаны қорғаушы органға қарағанда, экологиялық төлемдерді жинайтын фискалдық құрылымға айналып кеткен. Бұл — қоршаған ортаны қорғаудағы ренталық саясаттың салдары.
Қауіпті қалдықтарды көму үшін төленетін төлемдердің де тиімсіздігі айтылып жүр.
• Мысалы, тек ТОО «АЗХС» кәсіпорны бойынша соңғы үш жылда бюджетке түспей қалған сома 10 млрд теңгеден асты.
• Ал әлдеқайда ірі кәсіпорындар – АО ERG.KZ, АО «Казцинк», АО Kaz Minerals және басқалар – жыл сайын бюджеттің 350 млрд теңгеден астам қаржысын толықтырмай отыр.
Бұл жағдай экологиялық төлемдер тетігінің қайта қаралуын қажет етеді.
2030 жылға дейінгі күтілетін нәтижелер
• Ауаның ластануын ірі қалаларда 40%-ға дейін төмендету;
• Қалдықтарды қайта өңдеу үлесін арттыру;
• Онкологиялық және жүрек-қантамырлық ауруларды азайту;
• Экологиялық мәдениетті күшейту;
• Ғылым мен инновацияны экологияға бағыттау.
Қорытынды
«Таза Қазақстан» – бұл жаңа экологиялық идеология ғана емес, елдің болашағына арналған стратегиялық таңдау. Президенттің саяси еркі мен қоғамның қолдауы арқасында Қазақстан экологиясы таза, халқы дені сау мемлекетке айналуды мақсат етеді.